رابطه عدالت و آزادی

عدالت آن است که هرکس به حق خود بسنده کند و به حق دیگران تجاوز نکند. اگر این کند خود از مصادیق ظلم خواهد بود. اگر آزادی مطلق باشد یعنی هر کس هر کاری بخواهد انجام دهد حتی ظلم به دیگران روان دارد. این جمع بین دو ضد است که این دو یکی نیستند.

راه حل در طرح این سؤال این است که گفته شود آزادی مقیّد و در چارچوب قانون با عدالت قابل جمع است. یعنی اگر قانون عادلانه باشد، این خود با عدالت یکی است برای این که شخص آزاد است در چارچوب قانونی که مطابق عدل است عمل کند.

چنین آزادی عین عدل است برای این که محدود به جایی است که عدالت باشد پس این با عدالت تنافی ندارد اما اگر قانونی باشد که اعم از عادلانه و ظالمانه باشد پس ممکن است که با هم تنافی داشته باشد.

ملاک قانون این نیست که در دنیا عمل می‌شود، همه قوانین که عادلانه نیست. آن‌جا که با عدالت تنافی دارد، با آزادی می‌سازد اما با عدالت نمی‌سازد این قانون عادلانه نیست. اگر آزادی را محدود کردیم در چهار چوبه قوانین عادلانه، گفتیم انسان آزاد است در چارچوب قوانین عادلانه، در این صورت این آزادی با عدالت یکی است اما اگر فراتر از قوانین عادلانه برای آزادی مصداق فرض کردیم، طبعاً با عدالت نمی‌سازد چون فراتر از آن است. عدالت در یک چارچوب محدود است و این فراتر رفته پس با آن نمی‌سازد.