حضرت فاطمه (سلام الله علیها) و امتحان الهی

حضرت بی بی فاطمه زهرا (سلام الله علیها) از بندگان بزرگ الهی است. همه مخلوقات الهی و از جمله بندگان خداوند که برخوردار از مرگ و زندگی اند به فرموده کلام الله مجید باید در امتحانات الهی شرکت کنند تا روشن شود که هر کسی کیست و کجا است. «اَلَذِی خَلَقَ المَوتَ وَ الحَیَاهَ لِیَبلُوَکُم اَیُکُم اَحسَنَ عَمَلا[۱] او کسی است که مرگ و زندگی را خلق کرد تا که شما را امتحان کند که چه کس از شما عملش بهتر است.» بی شک، انسان هرچه مقرّب تر به درگاه خداوند متعال باشد از او سخت تر امتحان گرفته خواهد شد. و هر چه پایین تر باشد امتحانی سهل و آسان تر خواهد داشت. قرآن به این واقعیت اشاره ای بلیغ دارد. حضرت ابراهیم خلیل (ع) را به عنوان نمونه می توان یاد کرد که درباره اش آمده: «وَ إِذْ ابْتَلَى إِبْرَاهِیمَ رَبُّهُ بِکَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّی جَاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِنْ ذُرِّیَّتِی قَالَ لاَ یَنَالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ،[۲] حضرت ابراهیم (ع) چون امتحانات سختی را پست سر گذاشت و از عهده اش برآمد. پس از آن به او خطاب شد که ما شما را امام قرار دادیم.» پس از گذران امتحان هایی سخت شخص شایستگی نیل به مقام امامت یافته است. روشن است که دریافت مقام و مرتبه ای والا نزد خداوند متعال، گُتره و بی حساب نیست. از این جهت در زیارت مقدسه ای که برای حضرت صدیقه اطهر (سلام الله علیها) از صادق آل محمد (علیه السلام) به ما رسیده این گونه آمده که «اَلسَّلامُ عَلَیکِ یَا مُمتَحَنَهُ امتَحَنَکِ اللهُ قَبلَ اَن یَخلُقَکِ، وَ وَجَدَکِ لِمَا امتَحَنَکِ صَابِرَه،»[۳] بر شما ای بانویی که خداوند شما را پیش از خلقتتان امتحان فرمود و شما از عهده آن امتحانات بر آمدید سلام عرض می کنم.

نکات ارزش مندی از همین نکته کوتاه می توان اصطیاد کرد که همه درخور دقت و تدبر است:

عالمی قبل از خلقت ما وجود دارد.

انسان در آن عالم چون این دنیا امتحان می شود.

در آن عالم نیز انسان دارای حق انتخاب و اختیار است.

قبولی و ردّ در آن عالم نیز مطرح است.

پذیرش و عدم آن در آن عالم به دقت، تأثیر در ردّ و قبولی انسان در این عالم دارد. تا آن جا که می دانیم و آن گونه که در جای خود ثابت شده آن عالم رقیقه ای از این حقیقت است. گوییا برای تشبیه معقول به محسوس می توان گفت چون یک سی دی که مجموعه ۱۱۰ سخن رانی که گاه عمر علمی استادی و یا دانشگاه و حوزه علمیه ای در آن فشرده شده و یا فراز و قدری از عمر شهیدی در آن نهاده شده است، که باز شده آن و اصل آن، در این عالم و در بستر زمان و مکان حادث می گردد.

«وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْءٍ مِنْ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنْ الأَمْوالِ وَ الأَنفُسِِ وَ الثَّمَرَاتِ وَ بَشِّرْ الصَّابِرِینَ».[۴] و البته همه شما را به اموری ترس آور و گرسنگی و کم بودهای مالی و از جان گذشتگی و گذشت از فرزند امتحان می کنیم، و بشارت باد شکیبایان را.

«اَلسَّلامُ عَلَیکِ یَا مُمتَحَنَهُ امتَحَنَکِ اللهُ قَبلَ اَن یَخلُقَکِ، وَ وَجَدَکِ لِمَا امتَحَنَکِ صَابِرَه،»[۵] بر شما ای بانویی که خداوند شما را پیش از خلقتتان امتحان فرمود و شما از عهده آن امتحانات بر آمدید سلام عرض می کنم. به دنباله این زیارت نامه محدث قمی (ره) این گونه آورده است: «وَ زَعَمْنَا أَنَّا لَکِ أَوْلِیَاءُ»[۶] و ما گمان داریم که شما بر ما ولایت داشته و ما تحت سرپرستی خاص شما قرار داریم. نکته این جا است که واژه «زعم» به گمان غلط گفته می شود. بعید نیست گفته شود که اگر به واقع تحت ولایت او می بودیم نباید این چنین باشیم. «وَ مُصَدِّقُونَ وَ صَابِرُونَ لِکُلِّ مَا أَتَانَا بِهِ أَبُوکِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ أَتَى [أَتَانَا] بِهِ وَصِیُّهُ»[۷] و ما بر این گمانیم که تصدیق کننده و شکیبائیم بر هر چه که بر ما پدرتان آورده و جانشینش بر ما نیز آورده است. «فَإِنَّا نَسْأَلُکِ إِنْ کُنَّا صَدَّقْنَاکِ إِلا أَلْحَقْتِنَا بِتَصْدِیقِنَا لَهُمَا لِنُبَشِّرَ أَنْفُسَنَا بِأَنَّا قَدْ طَهُرْنَا بِوِلایَتِکِ.»[۸] پس ما شما را می خوانیم که اگر ما شما را تصدیق کرده ایم پس ما را به این تصدیق به آن دو بزرگوار ملحق ساز! تا بشارتی بر جان ما باشد به این که به ولایت شما پاک شده ایم. این بخش از زیارت با این آیه که پس از امتحان از شکیبائی سخن گفته سخت تطبیق دارد که فرمود: «الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِیبَهٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ».[۹] کسانی که وقتی بر آن ها مصیبتی وارد شود می گویند: ما از آن خداییم و به سوی او بازگشت خواهیم داشت. در نتیجه «أُوْلَئِکَ عَلَیْهِمْ صَلَوَاتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَهٌ وَ أُوْلَئِکَ هُمْ الْمُهْتَدُونَ».[۱۰] بر آن ها درود و سلام از جانب پروردگار است و رحمت و البته آن ها هدایت شده اند.

———————————————————————————-

[۱]. سوره مبارکه ، آیه شریفه.

[۲]. سوره مبارکه بقره، آیه شریفه ۱۲۴.

[۳]. محمد، شیخ طوسی، التهذیب، ج ۶، ص ۹، ح ۱۹، و نیز بحارالانوار، ج ۱۰۰، ص ۱۹۴، باب ۵، المزار، زیاره فاطمه (صلوات الله علیها) و موضع قبرها، رقم ۱۱.

[۴]. سوره مبارکه بقره، آیه شریفه ۱۵۵.

[۵]. محمد، شیخ طوسی، التهذیب، ج ۶، ص ۹، ح ۱۹، و نیز بحارالانوار، ج ۱۰۰، ص ۱۹۴، باب ۵، المزار، زیاره فاطمه (صلوات الله علیها) و موضع قبرها، رقم ۱۱، البته محدث قمی (ره) این زیارت را با اندک تفاوت این گونه آورده است: «یا مُمْتَحَنَهُ امْتَحَنَکِ اللَّهُ الَّذِی خَلَقَکِ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَکِ فَوَجَدَکِ لِمَا امْتَحَنَکِ صَابِرَهً. کلیات مفاتیح الجنان، فرازی از زیارت فاطمه زهرا (علیها السلام).

[۶]. محدث قمی، کلیات مفاتیح الجنان، زیارت فاطمه زهرا (علیها السلام).

[۷]. محدث قمی، کلیات مفاتیح الجنان، زیارت فاطمه زهرا (علیها السلام).

[۸]. محدث قمی، کلیات مفاتیح الجنان، زیارت فاطمه زهرا (علیها السلام).

[۹]. سوره مبارکه بقره، آیه شریفه ۱۵۶.

[۱۰]. سوره مبارکه بقره، آیه شریفه ۱۵۷.